قاضی سراج الدین اورموی

تولد

قاضی سراج الدین ابوالثنا محمود بن ابی بکر بن احمد اورموی شافعی از بزرگان حکمای قرن هفتم و از دانشمندان نام آور آذربایجان ، در ارومیه  متولد شد . پس از این که در این دیار کسب دانش کرد به آسیای صغیر رفت و در قونیه ساکن شد . در همانجا دارفانی را وداع گفت . وی قاضی القضاﺓ قونیه و مفتی بزرگ شهر به شمار می رفت .

در قرن هفتم آسیای صغیر در ظل حکومت سلاجقة آن دیار بود و سلاطین سلجوقی همچون عزالدین کیکاوس دوم ورکن الدین قلج ارسلان چهارم و غیاث الدین کیخسرو و سوم نسبت به قاضی سراج الدین توجه تام داشتند و منصب قاضی القضاتی قونیه را به او واگذار کردند .

وی علاوه بر مقام علمی ، غیرت و شجاعت مردان جنگی را داشت . این بی بی در کتاب ” الاوامرالعلائیه  ؛  چاپ آنکارا ، می نویسد : ” چون سپاهیان دشمن به دروازة قونیه تاختند و قصد تصرف شهر را داشتند قاصد فرستادند تا دروازة شهر را بگشایند و آنان وارد شهر شوند . قاضی القضاﺓ ملک العلما سراج الدین اورموی که فرید دهر و وحید عصر خویش بود ساکنان شهر را بر دفع دشمن تحریض فرمود و در آن باب فتوی داد و خود بر دیوار قلعه قرار گرفت و شروع به تیراندازی کرد . این عمل او را در نظر سلطان و وزیر مقبولتر ساخت و از وی سپاسها به عمل آمد . “

تمام مدت اقامت سراج الدین در قونیه همراه با عزت و احترام بود با رجال و معاریف آسیای صغیر مراوده داشت . مجلس درس او همیشه دایر و طلاب علوم دینی از محضرش برخوردار بودند . قاضی پیوسته در کار تألیف و تحقیق و تعلیم بود . او شاگردانی تربیت کرد که بعضی از آنها از دانشمندان عص خویش محسوب می شدند از جمله صفی الدین هندی دانشمند قرن هفتم و اوایل هشتم یکی از تربیت یافتگان قاضی سراج الدین است .

قاضی ابتدا در قونیه سپهسالار در رسالة معروف خود می نویسد : ” شیخ صدرالدین پیش آمد که نماز کند ناگاه شهقه ای زد و از هوش رفت . قاضی سراج الدین رﺤﻤﺔ الله علیه پیش آمد و امامت فرمود . ” و در مناقب العارفین افلاکی آمده است : ” قاضی سراج الدین در برابر تربت مولانا این ابیات برخواند . ” :

کاش آن روز که در پای تو شد خار اجل

دست گیتی بزدی تیغ هلاکم بر سر

تا دراین روز جهان بی تو ندیدی چشم

این منم بر سر خاک تو که خاکم بر سر

باز در همان مأخذ مذکور است : ” روزی حضرت چلبی حسام الدین اورموی از حضرت مولانا پرسید که همشهری ما قاضی سراج الدین چگونه است ؟ فرمود نیکو مرد است . “

در تاریخ سلاجقه نیز در باب او چنین آمده : ” قاضی سراج الدین اورموی که عالم علم بود و بحر فضایل و خورشید آسمان شریعت و مرکز محیط حقیقت و طریقت و در معقول و منقول قصب السبق از علمای عالم ربوده افاضل جهان از اطراف و اکناف بر سبیل استفادت روی به مجلس افادت او آورده بودند . “

آثار

آثار قاضی سراج الدین : 1- بیان الحق 2- مطالع الانوار 3- المناهج که هر سه درمنطق است . مطالع الانوار مهمترین اثر او در منطق است و چندین شرح بر آن نوشته شده از معروفترین آنها شرح قطب الدین رازی است . 4- التحصیل در اصول فقه 5- مختصرالاربعین در اصول دین 6- مجمل اﻠﺤﻛﻤﺔ که ترجمه و تلخیصی است از رسایل اخوان الصفا و خلان الوفا . 7- لطائف اﻠﺤﻛﻤﺔ به فارسی که در دو بخش نوشته است . بخش اول در علم معرفت که خود به هفت باب تقسیم می شود و در این ابواب به موضوع علم و انواع و فواید آن و اثبات وجود واجب و خلق موجودات پرداخته است . در بخش دوم ، مؤلف به بعضی از مباحث سه گانة اخلاق یعنی ( تهذیب نفس ، تدبیر منزل و سیاست مدن ) توجه کرده و به همین جهت آن را حکمت عملی خوانده است . شیوة نگارش او ساده و روان و از باب تفهیم مسایل علمی به زبان ساده و قابل فهم شایان توجه است .

از آثار دیگر او ” رساله در علم جدل ” رساله در تهذیب و اللباب است .